نمونه هایی از بازیهای فکری با موضوعات مختلف

بازی همواره همزاد و همنشین دلنشین کودکان بوده و هست. انجام بازی، تجربیات مثبت و احساسات موفقیت‌آمیزی را برای کودکان فراهم می‌آورد. در این مرحله بازیهای خلاق فرصتی به کودک می‌دهد تا از قوه خلاقیت و تخیل خود در حل مسائل استفاده کرده و آنرا رشد دهد. بازی شش ویژگی مهم دارد: از درون برانگیخته می‌شود، آزادانه انتخاب می‌شود، لذتبخش است، به درک واقعیت کمک می‌کند و بازیکنان بطور فعال و دلخواه در آن شرکت دارند و البته حتماً هدف مهمی را دنبال می کند. از این رو، پژوهشگران و معلمان «فلسفه و کودک» برای بازی اهمیت خاص و ویژه‌ای قائل هستند. بازیهای مشارکتی زیر طوری برنامه‌ریزی شده‌اند که کودکان مورد نظر برنامه‌ی فلسفه و کودک را با توانائیهای گوناگون بیاموزند.

یک وسیله‌ی سنگین با خودتان به کلاس بیاورید. مطمئن باشید که بلند کردن آن وسیله برای یک کودک تقریباً غیر ممکن باشد. وقتی همه‌ی کودکان جمع شدند از یک نفر خواهش کنید که آن وسیله را به شما بدهد. کودک با سختی می‌تواند آن را کمی حرکت دهد. وانمود کنید که از این اتفاق خیلی تعجب کرده‌اید. از کودک بخواهید بنشیند. کودک دیگری را صدا بزنید. همین‌طور به ترتیب تک تک، همه بچه‌ها را صدا بزنید. آیا کسی می‌تواند آن وسیله سنگین را حمل کند؟ از بچه‌ها بخواهید، فکر کنند که چه کار کنند؟ آیا بچه‌ها می‌توانند به این نتیجه برسند که از طریق همکاری، آن وسیله را حمل کنند؟ توجه بچه‌ها را به مسئله همکاری جلب کنید و این که آن‌ها موفق شدند با همکاری آن وسیله‌ی سنگین را حرکت دهند. با کودکان درباره‌ی این‌که چگونه همکاری کردند، گفت و گو کنید. سپس فکر کنید که چه وسیله‌هایی را در کلاس می‌توانند با همکاری یکدیگر حرکت دهند. انواع وسیله‌ها را امتحان کنید. مانند: میز، کمد،‌صندلی و … حتی می‌توانید تجربه کنید که هر وسیله را با همکاری چند نفر می‌توان حرکت داد. آیا برای حرکت دادن میز، شش نفر کافی است؟ آیا برای حرکت دادن صندلی به همکاری نیاز است؟ از کودکان بپرسید در چه کارهای دیگری همکاری آدم‌ها را دیده‌اند و آیا خودشان در کاری همکاری کرده‌اند؟ آیا در خانه تا به حال همکاری داشته‌اند؟ اعضای خانواده در چه نوع کارهایی با هم همکاری می‌کنند؟ به کودکان فرصت بدهید تا به طور مفصل درباره‌ی همکاری با هم گفت و گو کنند. (برای تمام کردن این بخش عجله نکنید.) آیا کودکی هست که تا به حال به همکاری دیگران نیاز نداشته است؟ صبر کنید و بشنوید کودکان چه نظرهایی می‌دهند. همه ما به همکاری نیازمندیم. کسی نمی‌تواند بگوید و یا ادعا کند که هرگز به همکاری نیاز نداشته است. در بعضی از کارها ممکن است ما به همکاری نیاز نداشته باشیم، ولی در بیشتر برنامه‌ها و فعالیت‌ها ما به همکاری نیاز داریم.

از کودکان بخواهید دایره‌وار بنشینند. از آن‌ها بخواهید، به ترتیب نام خود را بگویند، وقتی نوبت به شما رسید، نام خود را اشتباهی بگویید. واکنش کودکان چیست؟ چرا کودکان فکر می‌کنند که نام شما این نیست؟ سپس بپرسید: آیا من حقیقت را گفتم؟! اسم حقیقی من چیست؟ حالا برای کودک توضیح بدهید که می‌خواهید کارهایی را انجام بدهید، ولی درباره‌ی آنچه انجام می‌دهید حقیقتش را نمی‌گویید: ـ یک کتاب را بلند کنید و بگویید، من یک فیل بزرگ را برداشتم. ـ یک عروسک را بردارید و بگویید، من دارم کتاب می‌خوانم. ـ الان شب است. (در حالی که روز است.) ـ الان ما در پارک هستیم. (در حالی که نباشیم.) ـ آیا شما واقعیت‌ها را گفتید؟ واقعیت‌ها چیست؟ وقتی دیگران با صداقت با شما رفتار می‌کنند؟ چه احساسی دارید؟ وقتی کسانی مانند پدر، مادر، خواهر، برادرها و یا سایر آشنایان حقیقت را به کودکان می‌گویند،‌آنها چه احساسی دارند؟ وقتی خود کودکان حقیقت را می‌گویند،‌ چه احساسی دارند؟ آیا بچه‌ها کسی را می‌شناسند که حقیقت را نمی‌گوید؟ و یا برعکس، چه کسی از افراد خانواده و یا فامیل خود را می‌شناسند که معمولاً حقیقت را می‌گوید، بچه‌ها بدون این که نامی از او ببرند، به آن فرد فکر کنند. چه احساسی نسبت به آنها دارند؟ با بحث و گفتگو در این موضوع می‌توانید موضوع صداقت را آموزش دهید.

همراه بچه‌ها به شکل دایره بنشینید. هر کودک به نوبت درباره‌ی ویژگی‌های خود و ارزشمندی که دارد، حرف می‌زند. می‌توانید از خودتان شروع کنید. برای مثال؛ ـ من خیلی خوب نقاشی می‌کشم. ـ با حوصله به حرف‌های دیگران گوش می‌دهم. ـ از پدربزرگم به خوبی مراقبت می‌کنم. ـ می‌توانم غذاهای خوشمزه بپزم. ـ و … حالا نوبت بقیه‌ی بچه‌هاست. هر نکته‌ای را که یکی از کودکان مطرح می‌کند، تأیید کنید و نشان بدهید که شما هم آن را قبول دارید. این بازی را کودکان خیلی دوست دارند، چون می‌توانند درباره‌ی ویژگی‌های مهم خود صحبت کنند. چه چیزی بهتر است از صحبت کردن درباره‌ی ویژگی‌های خوب‌مان!

آیا در اطراف شما کسانی هستند که دو قلو باشند؟ دو قلوهای یکسان که کاملاً شبیه هم باشند. از یک جفت دو قلوی یکسان برای حضور در برنامه‌تان دعوت کنید. کودکان می‌توانند به دو قلوها نگاه کنند. احتمال چه مشکلات و یا چه خطاهایی وجود دارد؟ کودکان می‌توانند پرسش های خود را با دو قلوها در میان بگذارند. اگر همه‌ی انسان‌ها از نظر شکل ظاهری مانند هم بودند، چه اتفاقی می‌افتاد؟ از کودکان بخواهید فکر کنند که اگر همه‌ی کودکان، همه‌ی مادرها و پدرها و حتی همه خواهر و برادرها شبیه هم بودند، ‌چه می‌شد؟ آیا خوب بود؟ چرا؟ اگر بد بود، چرا؟ چه مشکلاتی پیش می‌آمد؟ چه خوبی­هایی داشت؟ زندگی در کنار انسان‌هایی که شبیه هم هستند، چگونه بود؟ شما می‌توانید, همراه کودکان به طور مفصل درباره‌ی این موضوع صحبت کنید. عجله‌ای برای این کار نداشته باشید. به کودکان فرصت بدهید تا به خوبی درباره‌ی این موضوع فکر کنند و نظرهای خود را بدهند.

از بچه‌ها بخواهید عبارتهایی مثل جملات زیر را به دلخواه خود در یک برگه کاغذ بنویسند. ـ بیایید تصور کنیم همیشه عید بود. ـ بیایید تصور کنیم هرگز باران نمی‌بارید. ـ بیایید تصور کنیم هچ پولی نبود. ـ بیایید تصور کنیم همه چیز از جنس شکلات بود. و … سپس از آنها بخواهید به ترتیب، برگه‌های کاغذ را بخوانند و ضمن گفتگو به ایرادات تفکر دیگران پی ببرند. کودکان با این بازی، نکات منفی و مثبت استدلال همدیگر را می‌یابند و سنجیده و با فکر حرف زدن را می‌آموزند. به آنها بگویید در صورت دلخواه می‌توانند نظر خود را عوض کنند و برای تغییر نظر خود دلیل بیاورند.

چند کاغذ که بر روی هر یک نوشته شده “موافقم”, “مخالفم”, “مطمئن نیستم” و “می‌خواهم نظرم را عوض کنم” تهیه کنید و به چهار گوشه اتاق بچسبانید. سپس بچه‌ها را در وسط اتاق جمع کنید و جملاتی همچون همه پسرها باید لباس آبی بپوشند، وقتی پیر شویم همان فردی هستیم که الان هستیم، افراد زشت، بد هستند و … با صدای بلند بخوانید و فرصت دهید که هر کسی با شنیدن این جملات به یک گوشه اطاق برود، سپس از آنها بخواهید یکی یکی دلیل خود را برای این انتخاب مطرح کنند.

فضای کلاس‌ها باید بگونه‌ای ترتیب یابد که بتواند موجب برانگیختن قوای خلاق دانش‌آموزان شود. قرار‌دادن محرکات بصری در کلاس، ترتیب چیدن میز و صندلیها، اختصاص فضای لازم برای فعالیت دانش‌آموزان از جمله مواردی است که باید به آن توجه نمود. به همین منظور از بچه‌ها بخواهید که با کمک و همکاری یکدیگر کلاس را برای این فضا آماده کنند. اینکار هم حس مشارکت کودکان را تقویت می‌کند و هم با نوع چیدمان خاص کلاس فلسفه و کودک آشنا می‌شوند و تفاوت آن را با کلاس‌های دیگر درمی‌یابند. ـ شکل چیدمان نیمکت‌ها را برای کودکان توضیح دهید. ـ از کودکان بپرسید که ما با دست‌هایمان چه کارهایی می‌توانیم انجام بدهیم؟ ـ آیا بوسیله دست و پاهایمان می‌توانیم نیمکت‌ها را طبق چیدمان مورد نظرمان بچینم؟ ـ چه کسی صندلی‌ها را بگذارد؟ ـ چه کسی مدیریت را به عهده بگیرد؟ (نظم را اجرا کند) ـ اول کدام صندلی را بگذاریم؟ ـ صندلی معلم را کجا بگذاریم؟ ـ صندلی معلم پشت به تخته باشد یا رو به تخته؟ ـ آیا فقط شاگردان موفق و فعال در چیدمان صندلی‌ها شرکت کنند؟ ـ آیا هر کس به دلخواه خودش هر جا دلش خواست می‌تواند بنشیند؟ ـ چه کسی در کنار معلم بنشیند؟ با این بازی، مربی می تواند به دانش‌آموزان چگونگی مشارکت و همکاری را به چالش کشیده و به آنها بیاموزد.